Al schrijvend betrap ik mijzelf: ik zit weer op mijn oude en vertrouwde plekje in de gymzaal mijn toets te maken. Het is een gewoonte geworden om hier te gaan zitten. Ik denk er niet eens meer over na. Ik loop het lokaal binnen en ga vervolgens aan het vijfde tafeltje van voren zitten, helemaal aan de rechterkant. Waarom? Geen idee.

Dit doet mij denken aan een gewoonte die ik tot een paar jaar geleden ook had. Ik zat altijd rechts achterin in de auto. Ik hoefde er niet eens over na te denken. Ik deed altijd de rechterachterdeur open en vervolgens ging ik op de rechterstoel zitten. Soms reden we kilometers ver naar familie of we maakten gewoon een kort ritje naar de stad. Het maakte voor mij nooit zoveel uit hoelang wij reden, want één ding was zeker: ik kwam altijd misselijk de auto uit. Wagenziek. Dat was gewoon zo en dat had ik allang geaccepteerd.

Mijn ouders en zussen zeiden het vaak: “Wil jij niet eens op een andere plek zitten en kijken of je daar minder last hebt van je wagenziekte?” Maar nee, natuurlijk wilde ik dat niet. Niet weg van mijn oude en vertrouwde plekje. Wat dachten zij wel niet. Uiteindelijk, na veel mopperen en gedoe, ben ik toch een plaatsje opgeschoven en wat bleek: ik werd een stuk minder misselijk. Die paar centimeter die ik was opgeschoven hielpen mij enorm. Als ik hier nu eerder aan toegegeven had, dan had ik waarschijnlijk veel eerder gezien dat ik een fout had gemaakt en had ik er veel eerder van kunnen leren. Domme ik dus?

Hedwig Wiebes schreef in 2019 iets voor intermediar.nl, waaraan ik moest denken. De maatschappij waarin wij leven is een succesmaatschappij. We leren van jongs af aan al om succes na te jagen, zoals een veterstrikdiploma of smeerdiploma. Hartstikke leuk natuurlijk die diploma’s, maar ze leiden niet altijd tot iets goeds. Ik heb bijvoorbeeld mijzelf onbewust aangeleerd om gewoontes te volgen. Gewoontes zijn immers een veilige omgeving, waardoor je minder kans hebt op mislukkingen. Super handig natuurlijk, want dan hoeven je hersens ook niet zoveel te doen en kunnen ze sneller functioneren.

Dat dacht ik dus tot een paar jaar geleden ook. Gewoon hetzelfde blijven doen. Geen succesformule loslaten. Helaas bleek dat een recept voor een echte mislukking. Doordat ik zo graag in mijn eigen veilige cocon zat, heb ik meer dan tien jaar niet doorgehad, dat ik met een tunnelvisie leefde. Nooit heb ik beseft dat anders ook beter kan zijn. Nee, ik had een vast patroon dat prima werkte. Er zaten misschien wel wat bijwerkingen aan, maar die nam ik voor lief. Waarom zou ik uit mijn veilige omgeving stappen, waardoor ik meer kans had op een fout?

Van mislukken kun je heel veel leren. Waarom wij liever zo weinig fouten willen maken, is begrijpelijk: elke fout voelt als iets persoonlijks. Je bent schuldig. Om dit te voorkomen, blijf je in een gewoonte zitten, zodat jij zo min mogelijk fouten begaat. Door de tunnelvisie herken je vervolgens niet dat jouw gewoonte misschien wel de mislukking is. Als ik me er eerder bewust van was geweest dat ik het veilige opzocht, had ik die tien jaar niet wagenziek hoeven te zijn. De angst om te mislukken overheerste bij mij zo erg, dat ik geen stappen zette.

Juist de angst om te mislukken belemmert het vermogen om creatief en innovatief te zijn. Pas als je je bewust bent van het feit dat je in gewoontes leeft (want dat doet iedereen), kun je er proberen uit te stappen en fouten gaan maken waarvan je heel veel kunt leren. Wie weet zie je dan, net zoals ik, dat een paar centimeter opschuiven uit je vertrouwde kader een wereld van verschil oplevert. En hopelijk doe je dat sneller dan ik.