Vanuit de nacht die mij bedekt

Aardedonker van pool tot pool

Dank ik welke God dan ook

Voor mijn onoverwinnelijke ziel

In de klauwen van omstandigheden

Gaf ik geen krimp, noch schreeuwde ik het uit

Onder geknuppel van het toeval

Is mijn hoofd bloedig, maar niet gebogen.

Voorbij deze plek van toorn en tranen

Duikt slechts de verschrikking op van schaduw

Maar de dreiging van de jaren

Vindt en zal mij vinden: onbevreesd

Het doet er niet toe hoe smal de poort

Hoe beladen met straf de toekomst ook is

Ik ben meester over mijn lot

Ik ben de gezagvoerder van mijn ziel

(Invictus, William E. Henley 1875 - vertaling Penny Mathews)

Uit dit gedicht heeft Nelson Mandela een heleboel hoop geput, schreef hij in zijn biografie A Long Walk to Freedom (2013), toen hij opgesloten zat in zijn vieze, aardedonkere cel. Toen hij vastgezet werd door de krachtige klauw van het witte regime, omdat hij vocht voor gelijke rechten voor iedereen. Toen hij wel kon janken omdat hij niet wist of de dreiging van de jaren hem in zou halen voordat hij ooit nog vrij zou komen. Toen hij niet wist of er ooit nog een smalle poort terug de samenleving in zou zijn om zijn strijd voor gelijke rechten voort te zetten.

Zo moet jij ook worden. Los je ongemakkelijkheden niet op, nee, accepteer ze. Ga het negatieve niet uit de weg, visualiseer het negatieve. Dit zijn een paar voorbeelden van stoïcijnse tips die je zouden moeten helpen in het dagelijks leven. Tenminste, zo schrijft Lammert Kamphuis in zijn boek Op weg naar vrijheid (2020). In zijn boek heeft hij klassieke teksten van 'de grote drie' van de Stoa, Marcus Aurelius, Seneca en Epictetus, nieuw leven in geblazen door ze te vertalen en in een 21ste-eeuws jasje te gieten.

Epictetus was een bijzondere jongen. Daar kwam ik achter toen ik een artikel over hem las op de website whatisstoicism.com. Epictetus werd in het keizerrijk van Rome als slaaf geboren in het huidige Turkije. Hij schijnt al van jongs af aan filosofisch ingesteld te zijn geweest. Zo zou hij als kind tegen zijn meester gezegd hebben: 'Je kunt mijn lichaam wel vasthouden, maar mijn ziel zal altijd vrij zijn.' Zijn meester moet ook onder de indruk zijn geweest, want hij liet Epictetus vrij rond zijn 20ste, waarna Epictetus een stoïcijnse denkschool in Rome oprichtte.

Alle mensen die dit nu lezen, zullen denken: zo moet ik ook worden, ik moet mijn lot accepteren. Maar dat is fout gedacht. Jouw situatie is onvergelijkbaar met die van Epictetus. Het enige wat je zult merken is dat jij straks in de spiegel de slaaf Epictetus ziet, terwijl jij denkt dat je de wijze stoïcijnse denker ziet. Door je lot te accepteren zul je slaaf worden van je eigen leven; alleen door zelf initiatief te nemen, zul je een vrij mens worden. Neem nou dit voorbeeld: in de derde klas werden wij allemaal gedwongen een keuze te maken die voor de rest van ons leven invloed zou hebben: de profielkeuze. Ik hield van natuurkunde en geschiedenis (nog steeds trouwens, maar dat doet er nu even niet toe), maar die twee vakken mochten absoluut niet samen in een pakket. Maar ik wilde echt graag allebei, dus ben ik met mijn ouders nog een paar keer naar school geweest om te bespreken of het toch echt niet zou kunnen. Fout gedrag, zou een stoïcijn zeggen, je had je er bij neer moet leggen. Toch vind ik het goed dat we er alles aan hebben gedaan om voor elkaar te krijgen wat ik graag wilde, om op te komen voor wat ik belangrijk vind.

Kijk naar het voorbeeld van Bram Scharpach: als op school allemaal ongelukkige leerlingen rondlopen vanwege de extreem hoge prestatiedruk, dan ga je toch ook niet van een afstandje toe staan kijken? Nee, natuurlijk niet! Dan stap je naar de leraar of de rector en kijk je of je wat kan veranderen. En al die mensen die het heerlijk vinden dan niks te doen met hun passieve stoïcijnse gedrag, die snappen niet dat zij iets kunnen veranderen. Je moet altijd blijven onthouden dat jouw situatie in nog geen duizend jaar lijkt op die van Nelson Mandela of Epictetus. Want ook al lijkt een ruzie met een vriend op een overstroming van emoties waar jij niets aan kan veranderen, vaak zul je zien dat je meer kan doen dan je denkt om het tij te doen keren.

Als ik je nog een advies mee zou mogen geven: neem een voorbeeld aan welke God dan ook, die niet terugdeinsde voor de ogenschijnlijk onmogelijke opgave om de onveranderbare chaos te veranderen, en zo de wereld schiep zoals die nu is. Neem een voorbeeld aan Pieter Omtzigt, die geknuppel van zijn eigen partij onderging en zo de slachtoffers van de toeslagenaffaire helpt. Neem een voorbeeld aan Zelensky, die niet bang is voor de dreiging van Rusland en zo het Oekraïense volk onbevreesd naar de overwinning zal leiden. Want jij bent meester over het onveranderbare; jij bent gezagvoerder van de verandering.